2017/12/11

Observando a respiración de Gaia


Gaia ou Xea é a deusa que en Grecia lle asignaba á Terra (sóanche xeo-grafía ou xeo-loxía, por exempo?). O fluxo de gases entre a súa superficie e a súa atmosfera é o equivalente á nosa respiración, que controla as nosas funcións vitais. Agora rematan de facer un mapa dos cambios 'respiratorios' do noso planeta. Bótalle unha ollada ó vídeo da ESA e tenta respirar ó seu compás vital...

2017/12/10

Colaborando en investigación

Dun tempo a esta parte está en marcha un movemento que tenta facer partícipe á cidadanía de diferentes investigacións, mediante instalación de software nos ordenadores con funcionamento nun segundo plano (cousa que comezou hai xa tempo, co programa SETI, que eu saiba) e logo, mediante apps diversas (moito máis recente, pero tamén, coido, máis extendido na actualidade como 'ciencia cidadá'). A recollida de datos é, neste segundo caso, o obxectivo primeiro, aínda que a difusión da propia materia científica da que se trata en cada caso tamén é a considerar.
Mais, dende moito antes, a distribución de enquisas foise extendendo, e, na actualidade, coa potencia que da a web, moito máis. Destas, remata de chegarme unha petición de colaboración de parte dun equipo escolar aportando datos a unha enquisa web, coa que pode colaborar todo  o mundo que o queira, de paso que comeza a saber cousas sobre o tema proposto, as sinestesias matemáticas. Colaboras?

Raios e aleatoriedade

Chegou a min o vídeo que ligo embaixo, Transient, como algo bonito en liña novedosa. Xoga coa velocidade do vídeo, mantendo ás veces unha ratio de moitas imaxes cada segundo para baixar outras a unha ratio normal, na que o tempo se representa 1:1. Nos momentos nos que descobre, por exemplo, raios, e vai presentando a súa evolución de xeito moi lento, pódese observar a aparente aleatoreidade do trazo a nivel macroscópico. Pero tamén, unha volta trazado, a persistencia. Iso lévanos á física, coa ionización do aire, a dispersión de enerxía mediante luz ou as variacións de gradiente de potencial eléctrico como base e achegamento a algo bonito a máis de potente.

Transient from Dustin Farrell (www.dfvc.com) on Vimeo.

2017/12/03

Ciencia a disposición de todos: Sci-Hub

Portada da web Sci-Hub

Hoxe chega a min, de novo, otra peza solta do combate dunha plataforma aberta de difusión científica, Sci-Hub, contra as grandes editoriais. Máis ben ó revés: son as editoriais as que, para manter o seu negocio (negocian con coñecmento doutros e quedan coas ganancias) atacan a quen ofrece en aberto as investigacións que publica (que non fixeron nin revisaron, senón que as fixeron os científicos, as revisaron os científicos, etc). As novas poden verse en diversos lugares, como nestos titulares de El País (que non ligo por cousas da lexislación española, pero que se poden atopar en internet):
La ley alcanza pero no derrota a la ‘Robin Hood de la ciencia’
Una pirata con estilo
“Es cierto: robo a los editores para dárselo a los científicos”
E, unha ligazón que hoxe funciona (mañá ó mellor hai que procurar noutro lugar): http://sci-hub.bz/
Mais unha ligazón coas súas opinións sobre a difusión científica actual: https://www.unitedstatescourts.org/federal/nysd/442951/50-0.html
  Aquí queda pois a miña pequena contribución ó que penso que tenta mellorar a difusión da ciencia.

2017/11/18

2017/11/15

Por fin, algunha boa nova para a Terra da man da humanidade

O ozono. Si, O3, ese é o tema da boa nova. Xa está claro que dende comezo dos anos setenta a capa de ozono atmosférico foi diminuíndo dun xeito dramático, privando á Terra da súa protección das radiacións ultravioletas, e provocando en animais e persoas diversas anomalías en latitudes altas (preferentemente do hemisferio sur), onde o efecto ten maior importancia. Mais, dende 1997, coa aplicación de tratados internacionais máis ou menos cumpridos, está a lograrse reverquer o efecto. Non de xeito tan rápido como diminuíu, mais o ozono está a aumentar. E con el a protección que nos da na alta atmosfera.
Diminución de ozono en 15 anos (84/97, esquerda) a diferentes latitudes, e aumento -menor- nos 20 anos seguintes (97/16, dereita). A fixarse que nos extremos dos gráficos, máis próximos ós polos, as variacións son maiores. Imaxe ESA.

2017/11/01

O mundo é complicado, por algo o principio de precaución

Iso do 'principio de precaución' non parece estar moi de moda. Non obstante, cada vez se ve máis a súa necesidade no complexo mundo no que vivimos. E cada vez se nota máis a súa falta en relación a cousas como o cambio climático ou o furado de ozono.
O mundo é complicado, pois as múltiples relacións que no seu interior se desenvolven poden convertir a priori calquera causa en produtora de calquer efecto, e só un estudo moi minucioso pode aportar certas garantías de que se chegará ó efecto desexado e non a outro. Estamos afeitos ás simplificacións necesarias para poder estudar, chegar a conclusións e predicir no mundo físico. E de tan afeitos, parece que nos esquezamos das simplificacións que estamos a facer. Ás veces, tamén, o esquecemento é interesado (e aí entraría a teoría de xogos para comprender a nosa actuación para tentar sacar máis melloras que os demáis, aínda con custe neto para o conxunto) pero iso non entra xa dentro das consideracións que espero traer hoxe aquí.
O caso é que nunha volta de xiro, agora resulta que o mesmo que hai sistemas que tenden a desestabilizarse máis cando se comezan a desestabilizar (aí, a liberación de grandes cantidades de CO2 polo permafrost ó aumentar a temperatura deste e desfacerse), apareceu un novo sistema que contribúe á estabilización da temperatura por captura de CO2, mitigando o efecto invernadoiro. Trataríase dos bosques boreais, a traverso dun mecanismo sinxelo: se a temperatura media sube, a súa capa verde está menos tempo cuberta pola neve, e iso implica que pode realizar a fotosíntese máis tempo, aumentando a fixación de dióxido de carbono.
Así pois, descubriuse un novo aliado no cambio climático. Iso non quere dicir que xa teñamos a vitoria, nin moito menos! Pero ao menos, da unha oportunidade máis para que demos feito os cambios necesarios para mitigar algo o cambio, preparándonos a nós e ó planeta para o aumento das temperaturas e facendo que sexa o máis pequeno posible.
Lembremos: a Terra está en un equilibrio complexo que levamos moito tempo empurrando para desequilibrar. Agora, xa o logramos, e ese desequilibrio vemos como leva consigo cambios que nos pode levar por diante... Non estou seguro que o noso nivel de comprensión sexa abondo para actuar como debéramos. Polo momento, non foi así.
Temperatura dos océanos. Imaxe no dominio público, collida de gl.wikipedia.org creada pola NASA

2017/10/17

Entrada da oleaxe na ría de Ribadeo (modelizado)

Un vídeo curioso que se pode completar mirando dende a ponte dos Santos:
A observar os efectos da difracción das ondas a partir da punta da Cruz. Calquera onda, sexa de auga, sonora, luminsa, etc, sufre efectos parellos.

2017/10/14

Divulgacción, encontro anual

A asociación de divulgación científica galega Divulgacción terá en dúas semanas o encontro anual en Pontevedra. Se estás metido no mundillo, unha xornada interesante prometida. Velaeiquí o programa, en cartel e en texto:
O programa definitivo para toda a xornada é o seguinte:



10.00h Visita ao Museo de Pontevedra (exclusiva para socios)
  • Cunha guía especial orientada a divulgadores. O Gabinete Didáctico do museo contaranos como xeran os materiais didácticos, como contan e explican as exposicións e que recursos utilizan, como introducen temas transversais... Unha visita que promete ser moi interesante. 
  • O número de participantes está en principio limitado a 35 persoas. Se as sobrepasamos, tentariamos organizar un segundo grupo para a mesma hora, pero será necesario sabelo con tempo, así que non te despistes!
  • É posible vir con acompañantes. Se che gusta a idea, é obrigatorio apuntarse: debes responder a este correo antes do día 25 de outubro sinalando o teu interese na visita. Envíanos o teu nome e cantos acompañantes traes, se é o caso.

12.00h Asemblea de Socios. Casa da Luz. Praza da Verdura, Pontevedra

14.00h Descanso para comer. Lembra anotarte se queres comer con nós! Non te preocupes, o prezo do menú será asequible. Para anotarte por favor preme aquí.


PROGRAMA ABERTO AO PÚBLICO
Casa da Luz, Pontevedra. Praza da Verdura. Entrada libre ata completar aforo



16.30h Debate: Crowdfunding: Unha reflexión sobre o crowdfunding en ciencia e divulgación. Con:

Roi Villar Vázquez, Presidente da Asociación de Comunicadores en Biotecnoloxía, creador de iLoveScience, Xefe de internacionalización de BioCAT

Alfonso Pérez Posía, Director do Departamento de Participación Privada da FECYT, Plataforma Principia

José Antonio Seoane, profesor de Filosofía do Dereito da UDC

Modera: Iolanda Casal, xornalista


18.00h Charlas
A informática tamén é cousa de mulleres
Javier Pedreira, Wicho, Responsable do departamento de informática nos Museos Científicos Coruñeses e coautor de Microsiervos

Galicia nos tempos do cambio climático
Xavier Fonseca, xornalista e divulgador científico. Historias del Tiempo, VTelevisión


2017/10/13

E... teremos nós tamén furacáns?

Situación aproximada de Ofelia ó mediodía de hoxe, venres 13/10/2017

Iso parece. O primeiro podería tocarnos cara luns, segundo a ESA:
FOTO ESA
El huracán Ophelia
13 octubre 2017
El satélite Sentinel-3A de Copernicus tomó esta imagen el día 11 de octubre de 2017, cuando el huracán Ophelia se encontraba a unos 1.300 km al suroeste de las islas Azores y a unos 2.000 km de la costa africana.
Clasificado inicialmente como tormenta tropical, ya ha pasado a la categoría de huracán. El Centro Nacional de Huracanes de los Estados Unidos ha advertido de que Ophelia podría alcanzar aún más fuerza en los próximos días.
La tormenta se está desplazando hacia el noreste, por lo que podría alcanzar la costa noroccidental de España antes de continuar hacia Gran Bretaña.
La imagen fue capturada a la 12:45 GMT por el instrumento OLCI del satélite. 
Previsión de meteogalicia para o domingo pola tarde, á nosa altura pero lonxe no océano.

2017/10/10

2017/09/17

Premios Prisma da casa das Ciencias 2017 (XXX edición)

O difundir os premios á difusión científica coido que non é unha mala idea: son lugares nos que a ciencia se achega máis e mellor á xente, a todos. Esta semana foron outorgados os Premios Prisma da casa das Ciencias 2017 (XXX edición), e o resultado, segundo o blog de Amigos da casa das Ciencias, foi:

Cadro de honra 2017

• Mellor traballo en vídeo: “¡Qué animal! Parque natural de las fragas do Eume”, de Carme Nicolás, Manuel Muñoz e Pere Figuerola, emitido en La 2 de TVE.

• Mellor sitio web: “Ciencia de sofá”, presentado por Jordi Pereyra Marí

• Mellor libro editado: “Todo es cuestión de química”, de Deborah García Bello, publicado pola Editorial Paidós

• Mellor texto inédito: “¡Hay una mujer en mi experimento! Un viaje con las grandes científicas de la historia”, de Jorge Roberto Gutiérrez Bolívar

• Mellor artigo xornalístico: “Como diseñar ADN en el garaje”, de Michele Catanzaro, publicado no suplemento dominical de El Periódico de Catalunya

• Mellor traballo en radio: “El café cuántico 6: sobre primates, ratones y feromonas”, de Elena Denia, Antonio Sánchez e Héctor Vives, emitido en Burjassot Radio

• Prisma Especial do Xurado: Jorge Mira Pérez

Ademáis o xurado decidiu outorgar unha mención honorífica ao vídeo “Mareas rojas”, de Manuel E. García e Jorge H. Urcera.

2017/08/21

Hoxe (20170819), eclipse de Sol

En norteamérica será a nova do día. Aquí, case nin nos enteraremos.
A eclipse terá lugar en Ribadeo a partir das 20:45 aproximadamente (hora legal), co máximo de visibilidade na posta de Sol.
Xeitos de velo? Eu sempre aconsello por reflexión, isto é, collendo un espello e proxectando a imaxe do Sol nunha superficie branca plana (un papel ou unha parece lonxe do espello, que sempre se pode un achegar a ela e vela mellor e máis grande), co que evitamos mirar direitamente ó sol, sempre unha mala idea.
De calquera xeito, aquí verase como máximo (isto é, á posta de Sol) un por baixo dun 12% de Sol tapado pola Lúa, o que na práctica, ó estal o sol tan baixo,non se vai notar e haberá que fixarse ben para poder ver algo.
A imaxe, tomada dunha páxina da NASA, amosa os datos para Ribadeo. O asterisco significa que xa sería despois de poñerse o Sol. UT, tempo universal, que en horario de verán corresponde coas 20:43 hora legal. A previsión é que estará despexado, pero un vento lixeiro do surleste significa que tenderá a haber bruma... co que non esperaría ver moito da eclipse.
Por certo, nestes últimos trinta anos lembro tres eclipses de Sol en Ribadeo, con mellor visibilidade que o que terá o de hoxe no mellor dos casos de temperie.
A seguinte eclipse de Sol visible dende Ribadeo será dentro de catro anos (10 de xuño de 2021), e poderá, se a temperie o permite, verse tapada unha parte do Sol dobre que a que se poderá ver hoxe.
--
Eclipses de Sol en Ribadeo:
http://ribadeando.blogspot.com.es/2015/03/pasou-eclipse.html
http://ribadeando.blogspot.com.es/2015/03/actividades-para-observacion-da-eclipse.html
http://fqribadeo.blogspot.com.es/2015/03/actividades-para-eclipse-de-sol-de-2015.html
http://fqribadeo.blogspot.com.es/2007/07/catro-traballos-xa-vellos-sobre.html
http://fqribadeo.blogspot.com.es/2007/07/catro-traballos-xa-vellos-sobre_22.html
http://fqribadeo.blogspot.com.es/2007/07/catro-traballos-xa-vellos-sobre_1337.html
http://fqribadeo.blogspot.com.es/2007/07/catro-traballos-xa-vellos-sobre_1835.html
http://fqribadeo.blogspot.com.es/2007/03/hoxe-eclipse-en-ribadeo.html
--
A eclipse, na ESA: http://links.govdelivery.com/track?type=click&enid=ZWFzPTEmbXNpZD0mYXVpZD0mbWFpbGluZ2lkPTIwMTcwODIxLjc3MTY2MTYxJm1lc3NhZ2VpZD1NREItUFJELUJVTC0yMDE3MDgyMS43NzE2NjE2MSZkYXRhYmFzZWlkPTEwMDEmc2VyaWFsPTE2OTE5ODcxJmVtYWlsaWQ9YWdyZW1vbjIwMDFAeWFob28uZXMmdXNlcmlkPWFncmVtb24yMDAxQHlhaG9vLmVzJnRhcmdldGlkPSZmbD0mZXh0cmE9TXVsdGl2YXJpYXRlSWQ9JiYm&&&100&&&http://www.esa.int/spaceinimages/Images/2017/08/The_Sun_21_August_2017

2017/07/23

A ciencia aplicada á definición da Terra: mirar o chan con definición alta

Hai xa un par de meses que me atopei co que ligo. E coido que é interesante para que outra xente, ti mesma, poidas estar tamén interesada en velo. Algo que é 'sinxela' aplicación da ciencia á tecnoloxía, e desta, ás necesidades da vida.

2017/07/16

O saber e a física

Hai tempo que veño deixando aquí e aló algunhas pezas de coñecemento, que, co tempo, van amdurando, e, ó toparme de novo con elas apetéceme publicalas, con ou sen retoques. Aquí vai unha delas (accesible en https://www.scribd.com/doc/62501433/O-saber-e-a-fisica):

2017/07/12

Un billón de toneladas de xeo

Rematado. Un iceberg xigante, seguido pola ESA cos seus satélites, remata de separarse da Antártida. Unha superficie maior que dúas vecs Luxemburgo, como din na nova, ou que se aproxima ós dous terzos da superficie da provincia de Lugo, para nós, cunha masa total de mil millóns de millóns de kg de xeo, despois de producirse unha brecha que hai meses que superou os 100 km de lonxitude. Para facerse unha idea, o espesor medio do xeo sobrepasa o km e medio, o volume é centeas de millós de veces superior á ría de Ribadeo, e podería subministrar auga da billa a Ribadeo para uns cantos milenios.
Cambio climático? Pois si, aínda que desprendementos de xeo grandiosos na antártida hai 'de sempre'.
Imaxe collida de http://www.esa.int/spaceinimages/Images/2017/07/Monitoring_the_rift, coa nota 'Copyright contains modified Copernicus Sentinel data (2016–17), processed by Swansea University'

2017/06/26

Vídeos didácticos en galego dunha ribadense

Deixo incrustados na entrada un par de vídeos de Andrea Vilar Álvarez, Ribadense que anda rematando a primeira instrución en Santiago (primeira porque a bo seguro seguirá formándose, que a vida non para, non porque navegue no que se chama educación primaria).
A cousa ten que ver en ambos casos con ciencia: no primeiro, xeodésica, e no segundo, lóxica (matemática e 'da outra')
Viaxe de París a San Francisco
O dilema do tesoureiro


2017/05/24

Como un neno cun xoguete novo: Photonics explorer

Hoxe fun a recibir un equipo para o centro. As miñas expectativas eran baixas: un equipo máis de prácticas cando non hai tempo para facer prácticas cos equipos que hai -si, xa obsoletos e ós que se lles nota o paso do tempo nos seus aparellos-. O certo é que recibín unha agradable sorpresa que non estrearei mañá cos meus alumnos porque é convinte -que non necesario- encaixar a práctica coa teoría correspondente...
O equipo parece de xoguete. É un equipo... En realidade é sinxelo, versátil, duro, potente, exacto e pensado e realizado con esmero, destinado ó ensino medio pero que o sobrepasa tanto por idades máis baixas como por idades máis altas. 10 conxuntos de pezas que dan para un grupo enteiro de aula. Pouco que ver cun xogo de ciencia tradicional para o agasallo de reis, mais tamén abondo afastado dos equipos que os centros educativos teñen para a realización de prácticas (e que moitas veces durmen o soño dos xustos nas estanterías ou armarios, por diversas causas)
E é que non é un equipo de prácticas, senón un 'kit educativo'. Quizáis o de kit en troques de equipo haxa que perdoalo por ser concebido por un grupo internacional con traballo orixinal en inglés... que agora se pode atopar tamén en galego, entre un feixe doutras linguas. E o que propón non son 'prácticas', senón módulos educativos, que poderíamos traducir por conxuntos de actividades -8, nun senso amplo- orientadas a ampliar as capacidades científicas dos seus usuarios.
Hoxe só xoguei con dúas, con outros compañeiros. Abondo para desexar que chegue o día de usalas na clase. Antes, claro, xogarei eu un pouco co equipo.
Mais vexo que só deixei traslocer o que estimo que son propiedades do equipo e sentementos meus, sen máis descrición doutro tipo. Non vai ser a única vez que o equipo saia no blog, e a descrición irá saíndo, pero non podo escamotear que podes atopar máis información en diversos lugares, como en http://www.usc.es/xuvenciencia/aula/gl/PhotonicsExplorer.htm, http://photonics-explorer.eu/ ou en facebook.


2017/05/08

Ribadeo no Día da Ciencia na Rúa de A Coruña

O sábado 6 de maio de 2017, un grupo de máis de 50 persoas do IES de Ribadeo Dionisio Gamallo participou no Día da Ciencia na Rúa de A Coruña, como ven facendo máis de dous decenios.
Os Amigos da Casa das Ciencias, organizadores do evendo, invitaron un ano máis ó centro a levar á Coruña actividades que foron presentadas na Feira das Ciencias de Ribadeo. Alí, a atención á xente que se achegou á carpa foi constante, pois constante foir tamén o paso de xente, á que se uniron estranxeiros (houbo varias explicacións que foron dadas en inglés) ou personalidades, como o alcalde de A Coruña, que se interesou polos proxectos presentados, como amosan as fotos adxuntas.

Claro que 'non todo foi alcalde' (da Coruña), como se poden ver nas outra fotos:



E houbo tempo tamén para visitar de pasada outras carpas e actividades:



Máis información, pouco a pouco en As Feiras de Ciencia na Galiza.

2017/05/03

xeoFÍSICA

A xeografía está aí dende toda a historia humana. A conciencia da xente sobre o concepto foi pouco a pouco tomando corpo, pero a experiencia nace con cada persoa ó longo da historia. A xeo-grafía, descrición da terra na que vivimos, deu lugar no seu desenvolvemento a outras xeo-ciencias, como a xeoloxía, e o seu entronque, a ciencias que en principio poidéranse considerar mixtas, como a xeofísica. Mais nesta última, a xeofísica, a terra e a Terra van quedando como lugar de aplicación da física, que toma o protagonismo, por moito que no seu desenvolvemento tentar separar ciencias sexa algo que debera quedar separado no desenvolvemento da ciencia. E isto ocorre por dous feitos: 1.-o desenvolvemento mantido pola física, que segue a ser acelerado. 2.-a maior interacción da humanidade co terreo, non só a nivel superficial, senón tamén cada vez a máis profundidade, a raíz das maiores posibilidades tecnolóxicas: a Terra está deixando de ser libre para ser sobmetida á humanidade, por moito que aínda só sexa unha capa de sometemento.
Recollo hoxe a nota do informe sobre a produción de terremotos polo almacenamento de gas Castor, no Mediterráneo, que parece que vai levar ó estado inicial da zona despois da produción de diversos terremotos (e do gasto de cartos de todos de xeito ganso). O 'resume executivo' é do 24 de abril, pero o que di, a súa aplicación, pódese considerar intemporal.

2017/04/23

Preparando unha presentación sobre feiras de ciencia

Tivo lugar o martes 20170425 (aniversario da revolución dos caraveis) en Ponteareas, no marco do Seminario para o profesorado 'Achegamento da Ciencia á ensinanza' da Semana das Ciencias.
( orixinal en Google presentacións )

2017/04/22

Marcha pola ciencia

Hoxe, sábado 22 , día da Terra, comezan as marchas pola ciencia. En Ribadeo polo momento non hai organizado unha actividade específica como marcha pola ciencia. Pero si se pode aproveitar o roteiro científico que comezará ás 10 da mañá fronte á illa Pancha para sumarse a esta actividade a nivel mundial.
Copi o chamamento de Luis Santamaría / Joaquín Hortal / Silvia Pérez-Espona / Jordi Moya / Miguel Angel Rodriguez-Gironés / Fernando Valladares en eldiario.es:
"
La evidencia y método científico están siendo atacados en todo el mundo. Y eso a pesar de que vivimos en una sociedad altamente tecnificada, gracias a los innumerables avances que la ciencia ha proporcionado a la humanidad. Este ataque fueron, al principio, producto de los intereses de pequeños grupos de opinión, a veces basados en la ignorancia y el fanatismo; pero están siendo manipulados de manera interesada por élites económicas y políticas que pretenden sacar partido de su mayor capacidad de acceder a los avances científicos y tecnológicos cuando estos son pocos y están muy controlados.
Este sábado todos los ciudadanos comprometidos con la búsqueda de una sociedad mejor estamos convocados a las marchas por la ciencia. Estas marchas comienzan este sábado coincidiendo con el Día de la Tierra, y se repetirán a partir de ahora en defensa de un mundo en el que el progreso de la humanidad y la investigación científica vayan de la mano.
Esta iniciativa nace en Estados Unidos como respuesta a los masivos recortes y restricciones que el Gobierno de Donald Trump pretende aplicar a sectores clave de la investigación, como el cambio climático, la protección del ambiente y la sanidad. Pero se ha convertido en global debido a los ataques que están sufriendo también, en muchos otros países, tanto el conocimiento científico como los responsables de su generación.
Por eso, queremos ofrecer cinco razones para sumarse a las marchas por la ciencia. No son ni mucho menos las únicas, como han recordado otros medios de comunicación y asociaciones estos días, pero abundan en el servicio que la ciencia puede ofrecer a la búsqueda de una sociedad mejor y más humana.
  1. La continuada mejora de la salud y el bienestar y el  declive en la violenciaexperimentados por la humanidad durante los últimos siglos ha estado basada, en gran parte, en la racionalidad y el conocimiento científico. El avance de todas las ramas del conocimiento (ciencias sociales y naturales, ingenierías y  humanidades) se ha basado en la aplicación sistemática de un sencillo principio: comprobar si nuestras opiniones e hipótesis sobre el funcionamiento de nuestro entorno, sociedades o nosotros mismos pueden ser confirmadas mediante observaciones estandarizadas y repetibles de la realidad.

    Gracias a este principio podemos prevenir y curar enfermedades que en el pasado eran letales, viajar en trenes y aviones, detectar y reducir la presencia de sustancias nocivas en nuestro entorno, entender el funcionamiento de nuestro sistema cognitivo, mejorar la calidad de nuestra educación, enriquecer nuestra cultura, gobernarnos de forma más justa, y protegernos de los cambios que está causando en el planeta nuestro propio éxito como especie.

  2. Este sistema no funciona porque todos sus actores sean honestos: funciona porque está diseñado para evitar que actores equivocados o deshonestos puedan perpetuar un punto de vista contrario a la verdad. Esto es así porque el método científico se centra en comparar nuestras predicciones con hechos contrastables y repetibles: observaciones que puedan repetirse en otros lugares y otros contextos. Este método de escrutinio y crítica continuos hace que una mentira no pueda persistir mucho tiempo, y asegura que no haya que "creer" en los hechos probados científicamente: si dudas de ellos, siempre puedes comprobarlos, y aunque haya gran interés en negarlos, mañana seguirán ahí. Y, precisamente por ello, nos hace más ricos como sociedad: porque reenfoca los debates basados en opiniones y creencias para centrarlos en debates factuales basados en evidencias.

  3. La evidencia y el método científico están siendo atacados en todo el mundo. Como ocurre con el otro pilar de la sociedad moderna, la libertad de prensa, el sistema de obtención de evidencia objetiva es una de las primeras víctima de la deriva populista de ideologías de uno y otro extremo, que necesitan restringir el acceso a la información fiable de la mayoría de la población para poder engañarlos mientras restringen sus derechos. El victimismo con el que atacan al consenso científico, acusándolo de restringir la libertad de opinión, solo oculta su agenda de impedir que las argumentaciones se basen en hechos contrastables en lugar de basarse en intereses espurios o meras creencias.

  4. Este ataque ha llegado a los gobiernos. Con la excusa de la crisis y del miedo a otras culturas, están desmantelando el sistema de innovación creativa del que dependen tanto nuestro desarrollo futuro como nuestra capacidad para responder a los retos imprevisibles que sin duda nos aguardan. A los continuos recortes en la financiación de la I+D pública (brutales en EEUU y en España), la destrucción de bases de datos con los resultados de décadas de investigación, los límites impuestos a la comunicación y divulgación de resultados científicos (financiados, en la mayoría de los casos, con dinero de los contribuyentes), se unen a la canalización obligada de la actividad investigadora hacia sectores empresariales predefinidos por el aparato burocrático, y la utilización de la excelencia como excusa para la descapitalización estructural y humana de nuestra investigación.

  5. Como científicos y docentes, tenemos la responsabilidad de abandonar los laboratorios, las bibliotecas y las aulas y defender a la sociedad que paga nuestros sueldos de este ataque contra su bienestar. Como ciudadanos, tenemos la necesidad de confrontar a quienes sólo buscan mantenernos en la ignorancia para mantener y multiplicar sus privilegios, llegando incluso a comprometer el progreso y bienestar de todos. Como madres y padres, hermanos y hermanas, tenemos el deber de proteger los derechos de nuestros hijos, hermanos, sobrinos y nietos frente a quienes quieren eliminar la evidencia de los riesgos que para todos representan los acelerados cambios que nuestro modelo de desarrollo actual está introduciendo en nuestro planeta.
La Marcha por la Ciencia tendrá lugar el sábado 22 de abril en países de todo el mundo. En España, hay marchas convocadas a partir de las 11:30 h en Barcelona, Girona, Granada, Madrid y Sevilla.
Acudamos juntos.

"

2017/04/18

Sobre o rendemento e o refugallo: como evacuar calor? A pregunta do futuro.

Tal día coma hoxe hai 62 anos, o 18 de abril de 1955, morría Einstein. O seu cerebro foi conservado, as súas últimas verbas parece que foron ditas en alemán, lingua que a enfermeira que o coidaba non sabía, polo que non están referenciadas... e moitas cousas máis que se saben a raíz de ser considerado por moita xente o principal científico do século XX.
Hoxe lembreime del ó ver referido noutras páxinas a aniversario, e por iso, a modo de conmemoración, decidín plasmar un pequeno artigo que hai tempo veño cavilando (e sobre o que xa escribín algo [ou máis])
Como evacuar calor? A pregunta do futuro
Primeiro, un pouco de teoría: o rendemento dunha máquina térmica ven dado por
onde Q e T representan respectivamente o calor cedido a unha máquina térmica e a temperatura a que é cedido e Qb e Tb,o calor entregado ó ambiente pola máquina e a temperatura á que fai a entrega (máis baixa que a que corresponde ó calor de entrada)
Con isto, temos en valor absoluto da variación de temperatura e de rendemento:
xa que T > Tb
Así, podemos ver a variación do rendemento se variamos a temperatura alta (de entrada, a temperatura á que a máquina recibe o calor) ou a baixa (de saída, a temperatura á que cede calor ó medio), e entender que para unha mesma variación de temperatura (aumento da temperatura de entrada ou diminución da temperatura de saída), aumenta máis o rendemento, logo é máis eficaz, a diminución da temperatura de saída.
A pesar do anterior, históricamente primou o conseguir fontes de enerxía para aumentar o traballo, aumentando logo Q (ou T) e non diminuíndo Qb (ou Tb). é dicir, aumentando a temperatura de entrada para poder subministrar máis calor en troques de ceder menos calor ó ambiente baixando a temperatura de saída, a pesar de ser máis eficiente este segundo proceso. e é que sabemos dende hai moito ceder calor ó ambiente en calquera proceso, pero para evitar cedelo, o que sabemos só é evitar os procesos, algo que se opón a utilizar eses mesmos procesos para producir traballo.
Pouco a pouco, o balance de esforzos nun e outro sentido foi variando, pasando de conseguir máis traballo con máis enerxía a conseguir relativamente máis traballo aumentando o rendemento, incrementando o interese por esta variable e polos xeitos de incrementar T - Tb, pero en particular, incrementando T.
A diminución de Tb foi calando pouco a pouco, con grandes dificultades. E hoxe, co aproveitamento cada vez maior do Sol, inesgotable á nosa escala, o que temos non é tanto un problema cada vez maior de fontes de enerxía (paliable en xeral coas técnicas xa coñecidas) senón de sumideiros de enerxía (calor) a nivel do conxunto da Terra. Algo que xa ten forzado cousas como que os centros de procesado dos motores de búsqueda, consumidores de enerxía pero ós que non lles fai nada ben un funcionamento a altas temperaturas, se leven a lugares fríos, para mellorar a súa refrixeración e aforrar en gastos de funcionamento. Así, despois de séculos de mentalización para a procura de fontes de enerxía, a comprensión da relación que nos da o rendemento dunha máquina está levándonos á análise dos refugallos: tamén a este nivel é importante estudar o xeito de desfacernos dos refugallos, do calor xerado polo noso cada día maior nivel de actividade sobre a Terra. Será esa a pregunta a facer para manter unha actividade sobre a terra que está requerindo cada vez unha maior cantidade de enerxía sobre a superficie terrestre.
Cálculo da derivada do rendemento en relación a T e a Tb


2017/03/25

En ciencia non só hai mentiras científicas

Ó fin, chego a ler unha unha nova que xa non o é tanto. E non porque me atrasara moito eln leela (é de onte), nin porque se refira a outra nova anterior (esta de 10 días atrás). Titúlase 'Por qué no penalizamos la mentira?' e foi publicada no eldiario.es a raíz do artigo en Nature 'How dare you call us diplomats', de Amaya Moro-Martín, astrofísica. E non o é porque a historia ven de lonxe.
Resulta que Amaya rebélase contra o 'encargo' do goberno que facilitou a saída de milleiros e milleiros de persoas de España, entre eles xente nova investigadora, negou a súa saída, tildounos de aventureiros, e máis variantes aínda ó longo de varios anos, antes de pedirlles que sexan embaixadores da marca España. Ou sexa, vai abondo máis aló dunha petición xeral sobre a ciencia e a política científica, do 'eles escolleron a ignorancia!'.
Non se trata pois de castigar as mentiras que hai na ciencia, nin de fixarse en mentirijillas ou apariencias, senón de mentiras, desas que son sólidamente atacadas porque teñen bases importantes para mentir, porque collen temas que inflúen en moita xente, porque iso da postverdade nestes casos non é interpretación interesada, porque é iso: mentira.

2017/03/20

Primavera

Dende as 11 e 28 minutos, hora legal na España peninsular, deste 20 de marzo de 2017, estamos na primavera. Hoxe o Sol estará por riba do horizonte máis tempo que por baixo (aínda que non o vexamos, como no caso de Ribadeo). No momento do cambio inverno-verán, a posición da Terra e o Sol era tal que a liña recta pasando dende o centro do Sol ó centro da Terra pasaba xusto polo ecuador.
(O punto vermello, posición aproximada de Ribadeo este anoitecer. O plano do debuxo é o formado pola liña Terra-Sol e o eixe de rotación da Terra)

2017/03/17

Avisando a Feria da Ciencia de Ribadeo 2017, XXIII edición

Irán saíndo cousas na wiki Feiras de Ciencia.

Esas rochas de aí arriba...

A imaxe anterior, tomada da Galipedia, pero no dominio público, creada por Mdf, representa os asteroides localizados no sistema solar. A diferente cor representa o diferente tipo/clasificación segundo o seu movemento.
Son moitos, verdade? Pero a) non están nin moito menos todos os coñecidos, e b) hai moitos máis sen descubrir, normalmente máis pequenos,e mesmo dos que están descubertos, os erros no cálculo da súa órbita ás veces son grandes.
Ven a imaxe a conto de que o pasado 2 de marzo un asteroide ó que se lle puxo o nome de 2017EA pasou a unha distancia da superficie terrestre de menos de 15 000 km (pouco máis que o diámetro da Terra), menos da metade da altura dos satélites xeoestacionarios, dos que xa temos unha constelación enteira ó noso servicio.
Din os científicos que o obxecto ten un diámetro duns 3 m (cabe na caixa dun camión pequeno), unha masa duns 21 000 kg (ou sexa, densidade non moi diferente á do ferro)e pasou a unha velocidade duns 20 km·s-1 (unhas cen veces máis rápido que os avións de pasaxeiros). E que foi descuberto só unhas 6 horas antes da máxima aproximación. Ou sexa a unha distancia equivalente á que se atopa a Lúa.
É evidente que calquera método de destrución previa a un hipotético impacto contra a Terra, ca tecnoloxía actual, está totalmente descartada... É dicir, estamos tan a mercede dun impacto dese tipo como o estarían os dinosaurios.
Claro que o impacto contra a Terra sería dunha magnitude moito menor que o que se cre que causou a extinción dos animais prehistóricos, pero da unha idea da exposición á que estamos submetidos, da pouca cousa que somos. Algo que se ve suplementado con outro dato: dende hai uns 30 anos temos constancia de que uns 500 bólidos dunha categoría semellante impactaron contra a atmosfera, queimándose antes de chegar á superficie da Terra; algo menos de 20 cada ano. Abondo menor, por outra parte, do que impactou en Rusia hai catro anos e que foi ampliamente documentado. Asteroide que, por certo, só foi detectado ó entrar na atmosfera terrestre...
Para saber máis: asteroides próximos á Terra (xa detectados, claro!)

2017/03/01

Trappist-1, eses novos coñecidos

Deixo embaixo unha imaxe clarificadora. Trátase da comparación entre os corpos do 'noso' sistema planetario estelar, o sistema solar, e os do sistema Trappist-1, con planetas recén descubertos. O seu sol ten un diámetro que excede só lixeiramente o 115% do de Xúpiter (algo así como a relación entre a Terra e Marte, con menos diferenza). A información actual na wikipedia é tamén abondo explícita, dando, por exemplo, períodos orbitais dende 1,5 a 20 días, o que producirá, se as teñen (é dicir, se teñen o seu eixe de xiro sobre si mesmos inclinado en relación ó eixe de xiro en relación á estrela), estacións astronómicas de duracións de 9 horas a 5 días. Polo que parece, os tres centrais dos descubertos estarían en zona habitable (equivalente á zona na que a auga pode estar líquida), mais polo momento descoñécese a existencia de auga para dar lugar a unha vida tal e como a coñecemos, baseada no carbono, aproveitada da disolución en auga e con elementos principais C, H, O, N.
Velaeiquí:
By ESO/O. Furtak - http://www.eso.org/public/images/eso1706d/, CC BY 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=56526979

2017/02/21

Xirando cada vez máis rápido

Unha nova da ESA chamou hoxe a miña atención: "El púlsar más brillante y lejano del Universo". Un pulsar mil veces máis brilante que o esperado, máis lonxe que ningún outro visto antes, e que se acelera de xeito medible: período de 1,43 s en 2003 e de 1,13 s en 2014.
Pero o certo é que a moita xente lle chamará máis a atención outro dato: en 1 s emite tanta radiación como o 'noso' Sol en 3 anos e medio. Isto é unha taxa de emisión de enerxía 1,1·108 veces maior que o noso Sol. A ese paso, o Sol quedaríase sen enerxía nun tempo comparable a un século.
Ah! e, por se fixera fallaapostillar, está fóra da nosa galaxia, a 50 000 000 a.l.
ESA/XMM-Newton; NASA/Chandra and SDSS

2017/01/08

O comezo de ano máis frío do século en Ribadeo

O quencemento global é un feito. Aínda hai poucos días que un pequeno estudo neste blog aportaba dados que testemuñan que ano tras ano, Ribadeo tende a ter un clima máis quente.
Mais a media de temperaturas é algo estatístico, e poden darse episodios aleatorios que vaian en dirección contraria á media. Así está pasando este comezo de ano en Ribadeo, no que, cos dados da estación mateorolóxica automática da Pedro Murias, podemos afirmar que está sendo o máis frío do que levamos de século.
Se collemos o número de días nos que se acadaron temperaturas por baixo dos 3 ºC, na primeira semana do ano, este comezo suñera amplamente ó resto (hai dous anos, 2001, do que non hai dados, e 2002, do que faltan dados aínda que os que hai apuntan a que non quegou ó número de días por baixo dos tres graos centígrados que levamos). E hoxe todo indica que será outro día a sumar á lista, aumentando a diferenza con outros anos.
Por certo, este ano xa levamos máis días con temperatura nalgún momento por baixo de 3 ºC que o ano pasado ou que 2014. E ó rematr o día de hoxe, igualaremos ó total de 2015...
Deixo embaixo unha táboa e unha gráfica ilustrativas:



2017/01/04

Un ano de temperie en Ribadeo 2016. III.-Vento

*A serie 'un ano de temperie en Ribadeo 2016' consta de de parte I.-Temperaturas, parte II.-Chuvia e parte III.-Vento*
'Só nos lembramos do vento cando ventea'. É entón cando rememoramos dalgún día especial con vento veloz que causou destrozos. E maldicimos cando saímos á rúa e o vento non nos deixa usar paraugas, facilitando que nos mollemos despois de ter dobrado e inutilizado o que estabamos a usar.
Hai máis características da temperie que son medidas puntualmente nas estacións meteorolóxicas como compoñentes climáticas, mesmo como causantes dos fenómenos máis sentidos (como sucede coa presión atmosférica). mais con esta terceira parte dou por rematada a análise correspondente ó ano pasado.
A rpimeira gráfica presenta o vento acumulado cada ano dende comezos de século, medido en km recorridos. Pódese observar que o ano pasado tivo vento abondo no inverno, primeira parte do ano, mais logo ralentizou, rematando cunha media máis ben baixa. Como curiosidade, os 84 228 km recorridos polo vento en Ribadeo no 2016  (case un 20% menos que en 2008, con máis de 101 000 km recorridos, e o que recorre a Terra en 3/4 de hora) representan 230 km diarios, case 10 km á hora de media (2,7 m·s-1).
A táboa indica os resultados finais (acumulados) do vento ó longo de cada ano, e a media diaria ó longo do século:
As dúas gráficas seguintes expresan os mesmo datos en diferentes unidades, m/s e km/h, a velocidade media do vento en cada ano. A tendencia é a aumentar lixeiramente, correspondente co aumento de temperaturas, que indica unha maior enerxía na atmosfera (aínda que como xa dixen, este ano non tivera unha velocidade media grande).


O vento diario por meses, acumulado no século, indica que os meses nos que é máis veloz son os do inverno, e nos que e menos veloz, os de verán, volvendo a repetirse unha certa simetría como no caso das temperaturas, se ben nesta ocasión, máis imprefecta.
Agráfica a continuación presenta os mesmo datos que a anterior en formato diferente para visualizalos mellor:
A última gráfica presenta o vento por semanas, con altibaixos que lembran á gráfica semanal de chuvia, se ben con menores variacións.
Como resume das tres partes, , algo obvio: Ribadeo disfruta dun clima temperado, chuvioso, sen grandes variacións. Vivimos nun sitio de clima agradable.
El Tiempo en Ribadeo - Predicción a 7 días y condiciones actuales.